Para uma compreensão da Clausura Monástica e Emparedamento enquanto fenómenos históricos e religiosos

Autores

  • Paula Barata Dias Universidade de Coimbra, Instituto de Estudos Clássicos, Faculdade de Letras, Centro de Estudos Clássicos e Humanísticos 3000 Coimbra, Portugal, pabadias@hotmail.com

DOI:

https://doi.org/10.4000/medievalista.1127

Palavras-chave:

Religião; clausura; emparedamento; mulher; monaquismo

Resumo

O encerramento, voluntário ou involuntário sob o solo, num túmulo, gruta ou entre muros apertados é uma prática antiga e transversal em vários momentos da História do homem, tanto como punição, sacrifício propiciatório ou ritual funerário. Em qualquer dos casos, o fundamento religioso está presente. Neste artigo exploramos as relações entre a clausura e o emparedamento enquanto partes da linguagem religiosa do universal e as manifestações de clausura desejada e procurada que tiveram lugar no momento particular do desenvolvimento das correntes ascéticas e monásticas da história do cristianismo. Sem sermos exaustivos em relação aos casos concretos, pretendemos explicar as razões da progressiva feminização de um fenómeno bem documentado nas cidades e nos espaços da Idade Média.

 

Referências bibliográficas

Fontes

ATANÁSIO DE ALEXANDRIA - Vie d’Antoine. Ed. Gerhardus Johannes Marinus BARTELINK. Paris: Le Cerf, 1994.

CESÁRIO DE ARLES (SANTO) - Oeuvres Monastiques. Ed. Adalbert DE VOGÜÉ e Joël COURREAU. Tomo I. Paris: Le Cerf, 1988.

“Codex Theodosianus”. in Theodosiani libri XVI cum Constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes. Ed. Theodor MOMMSEM e Paul Martin MEYER. Berlim: Akademie der Wissenschaften, 1905 (disponível em linha http://droitromain.upmf-grenoble.fr/Constitutiones/codtheod.html).

Concilia Galliae A. 314-A. 506. Ed. C. munier. Turnhout: Brepols, “Corpus Christianorum Series Latina 148”, 1963.

Concilios Visigoticos e Hispano-romanos. Ed. José S. VIVES, Tomás MARÍN MARTÍNEZ e Gonzalo MARTÍNEZ DÍEZ. Barcelona-Madrid: CSIC, 1963.

Corpus inscriptionum latinarum. Vol. I: Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem, pars II, fasc. I: Inscriptiones Latinae antiquissimae. Ed. Th. MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. Consilio et auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae editum. Berlim: Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften, 1918 (disponível em linha http://arachne.uni-koeln.de /drupal/?q=de/node/291).

DINIS O PEQUENO – “Vitae Thaisis Meretricis”. In MIGNE, J. P. (ed.) – Patrologia Latina. Tomo LXIII. Paris, 1849, cols. 662-663 (disponível em www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0500-0600__Auctor_Incertus__ Vita_Sanctae_Thaisis_Meretricis__MLT.pdf.html).

DION CÁSSIO – Dio’s Roman History. Ed. Ernest CARY e Herbert B. FOSTER. TomoVII. Harvard: Loeb Classical Library, 1981.

EULÓGIO DE CÓRDOVA – “Memoriale Sanctorum, Documentum Martyriale y liber de apologeticus martyyrum”. in Corpus scriptorium Mozarabicum. Ed. Juan GIL FERNÁNDEZ. Tomo II. Madrid: CSIC – Instituto Antonio de Nebrija, 1973.

FRUTUOSO (SANTO) – “Regra dos Monges”. Ed. Paula Barata DIAS. in Os Textos Monasticos de Ambiente Frutuosiano (séc. VII). 2 vols. Coimbra: Fundação Mariana Seixas, 2009, pp. 430-437.

GREGÓRIO DE TOURS (SANTO) – Historia Francorum Libri X. Ed. Bruno KRUSH. in Monumenta Germaniae Histrica. Scriptores Rerum Merovingiarum. Editio Noua. Tomo I, 1.Hanoverae: impensis Bibliopolii Hahniani, 1969, pp. 358-395 (disponível em www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?zoom=1.00& sortIndex=010).

GREGÓRIO MAGNO (SANTO) – “S. P. Benedictus Monachorum Omnium Occidentalium Caput et Sospitator (ex Libro II Dialogorum S. Gregorii Magni excerpta)”.in Migne, J. P. (ed.) – Patrologia Latina. Tomo LXVI. Paris, 1859, cols. 125-204.

Historia monachorum in Aegypto. Édition critique du texte grec et traduction annotée par A.-J. FESTUGIÈRE. Bruxelles: Socièté des Bollandistes, 1971).

JERÓNIMO (SANTO) – Epistolario. 2 vols. Ed. Juan bautista valero. Madrid: Biblioteca de Auctores Cristianos, 1993.

Paládio – Historia Lausiaca. in MIGNE, J. P. (ed.) – Patrologia Latina. Tomo LXXIII. Paris, 1849, cols. 1091-1218 (Disponível em: www.documentacatholicaomnia. eu/02m/0500-0600,_Palladius_Helenopolis_Episcopus,_Historia_Lausica_ [Interprete_Gentiano_Harveto],_MLT.pdf).

PLÍNIO O MOÇO – Pliny Letters and Panegyricus. Tomo II. Ed. Betty RADICE. Harvard: Loeb Classical Library 1972. 

RIELVAUX, Aelredo de – De institutis reclusarum. Ed. C. H. TALBOT. In Opera omia. Vol. I. Turnholt: Brepols, 1971, pp. 635-682.

RUTÍLIO NAMACIANO - Sur son Retour. Texte établi et traduit par Jules VESSEREAU et François PRÉCHAC. Paris: Les Belles Lettres, 1933.

Sanctos Padres Españoles II: San Leandro, San Isidoro, San Fructuoso; Reglas Monasticas de la España visigoda; Los tres libros de las “Sentencias”. Ed. Julio CAMPOS RUIZ y Ismael ROCA MELIÁ. Madrid, Biblioteca de Auctores Cristianos, 1971.

SIRÍCIO (PAPA) – Epistola Decretalis. in Migne, J. P. (ed.) – Patrologia Latina. Tomo XIII. Paris, 1845, cols. 1131-1143.

SÓFOCLES – Sophocles Oedipus the King, Oedipus at Colonus, Antigone. Tomo I. Ed. F. STORR. Harvard: Loeb Classical Library, 1977.

SOFRÓNIO DE JERUSALÉM (SANTO) – PAULO DIÁCONO (versão latina) – "Vitae Sanctae Mariae Aegypticae Meretricis Latina uersio. (século IX)". in Patrologia Latina. Tomo LXXII. Paris, 1849, cols. 671-690 (Disponível em www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0500-0600__Sophronius_ Jerosolymitanus_Episcopus__Vita_S_Mariae_Aegypticae_Meretricis_ [Pauolo_Diacono]__MLT.pdf.html).

SULPÍCIO SEVERO – Vie de Saint Martin. Ed. J. FONTAINE. Tomo I. Paris: Le Cerf, 1967.

TITO LÍVIO – Livy History of Rome. Ed. B. O. FOSTER.Volumes I e V. Harvard: Loeb Classical Library, 1976.

TUCÍDIDES – Thucidides II, Books III and IV. Ed. C. F. SMITH. Harvard: Loeb Classical Library, 1988.

VENÂNCIO FORTUNATO – Poèmes. Ed. Marc REYDELLET. Tomo II: Livres V-VIII. Paris: Les Belles Lettres, 1998.

La Vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica por Manuel C. DIAZ Y DIAZ. Braga: Diário do Minho, 1974.

De Vita Sanctae Radegundis Liber II. Ed. Bruno KRUSH. in Monumenta Germaniae Historica. Scriptores Rerum Merovingiarum. Editio Noua. Tomo IIHanoverae: impensis Bibliopolii Hahniani, 1969, pp. 358-395 (disponível em www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?zoom=1.00&sortIndex=010).

VORAGINE, Jacob de – Legenda Aurea. Édition critique (du texte latin) par Giovanni Paolo Maggioni. Firenze: Sismel - Ed. del Galluzzo, 1998. Trad. port.:VORAGINE, Tiago de – Legenda Áurea. Porto: Ed. Civilização, 2004.

 

Estudos

BENVENUTI, Ana – “Velut in sepulchro: cellane e recluse nella tradizione agiografica italiana”. BOESH GAJANO, Sofia e SEBASTIANI, Lucia (ed.) – Culto dei santi, istituzioni e classi sociali in età preindustriale. Roma-L'Aquila: Japadre, 1984, pp. 365-456.

BOLTON, Brenda M. – “Mulieres Sanctae”. in STUARD, Susan Moscher (ed.) – Women in Medieval Society. Filadelfia: University of Pennsylvania Press, 1976, pp. 141-154.

CASAGRANDE, Giovanna et al. (eds.) – “Visibilità” delle donne tra Medioevo ad Età Moderna: carte private e pubbliche apparenze, lusso e prescrizioni. in Annali della Facoltà di Lettere e Filosofia dell’Università degli Studi di Perugia, 2. Studi Storico-Antropologici. vol. XXXIV-XXXV, nuova serie volume XX-XXI, 1996/1997-1997/1998.

CAVERO DOMÍNGUEZ, Gregoria – Inclusa inter Parietes. La reclusión voluntaria en la España medieval. Toulouse: Méridiennes, 2010.

COOPER, Kate – The Virgin and the Bride: Idealised womanhood in Late Antiquity. Cambridge-Massachusetts: Harvard University Press, 1996.

CRISTIANI, Marta – “La sainteté féminine du haut Moyen Âge. Biographie et valeurs”, in Les fonctions des saints dans le monde occidental (IIIe-XIIIe siècle), Actes du Colloque organisè par l’École française de Rome avec le concours de l´Universitè de Rome “la Sapienza”Rome 27-29 ottobre, 1988. Roma: École Française de Rome, 1991, pp. 385-434.

CULHAM,  Phyllis – "Women in the Roman Republic". in The Cambridge Companion to the Roman Republic. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, pp. 139-159.

DIAS, Paula Barata – "A mulher romana: uma proposta didáctica". in II Colóquio Clássico – Actas. Aveiro: Universidade de Aveiro, 1997, pp. 297-328.

DIAS, Paula Barata – “As memórias de Agripina de Seomara da Veiga Ferreira ou como rebilitar uma personagem”. in Raízes greco-latinas da cultura portuguesa. Actas do I Congresso da APEC. Coimbra: Associação Portuguesa de Estudos Clássicos, 1999, pp. 381-394.

DIAS, Paula Barata – “A influência do cristianismo no conceito de casamento e da vida privada na Antiguidade Tardia”. in Ágora. Estudos Clássicos em Debate. 6 (2004), pp. 99-133.

EARLE, Mary C. – The Desert Mothers: Spiritual Practices from the Women of the Wilderness. Harrisburg: Morehouse Publishing, 2007.

GUILLAUMONT, Antoine – “Le nom des Agapètes”. in Aux origines du monachisme chrétienPour une phénoménologie do monachisme. Bégrolles-en-Mauges: Abbaye de Bellefontaine, 1979, pp. 38-45.

JOHNSTON, William M. – "Desert Mothers". in Encyclopedia of Monasticism. Vol. 1. Chigado –London: Fitzroy Dearborn Publishers, 2000, pp. 373-374.

KING, Margot – The Desert Mothers, A Survey of the Feminine Anchoretic Tradition in Western Europe Saskaton, Sask: Peregrina Publishing, 1989.

L’HERMITE-LECLERCQ, Paulette – “Aelred de Rielvaux, la recluse et la mort d’après le De Vita inclusarum“. in Moines et moniales face a la mortActes du Colloque de Lille, 2-4 Octobre 1992. Paris- Lille : Centre d'archéologie et d'histoire médiévales des établissements religieux, 1993, pp. 51-65.

L’HERMITE-LECLERCQ, Paulette –“La reclusion volontaire au Moyen Âge: une institution religieuse spécialement féminine”, in La condición de la mujer en la Edad Media. Actes du Colloque hispano-français de la Casa de VelázquezMadrid, 1984, Madrid: Universidad Complutense, 1986, pp. 135-154.

L’HERMITE-LECLERCQ, Paulette – L’Église et les femmes dans l´Occident chrétien, des origines à la fin du Moyen Âge, Turnhout : Brepols, 1997.

McAVOY, Liz Herbert; HUGHES-EDWARDS, Mari – Anchorites, Wombs and Tombs. Intersections of Gender and Enclosure in the Middle Ages. Cardiff: The University of Walles Press, 2005.

MILLER, Patricia Cox – Desert Mothers: Women Ascetics in Early Christianity. Translations from greek texts. Washington D.C.: The Catholic University of America Press, 2005.

ORELLANA, Marcos Antonio – Tratado Historico-Apologético de las mujeres emparedadas. Valencia: Imprenta de la Casa de Beneficencia, 1887.

RAWSON, Beryl – “Finding Roman Women”. in ROSENSTEIN, Natan; MORSTEIN-MARX, Robert (ed.) – A Companion to the Roman Republic. Malden MA: Blackwell Publishing, 2006, pp. 324-340.

SAINSAULIEU, Jean – "Ermites". in LECLERCQ, Jean (dir.) – Dictionnaire d'Histoire et de Geographie Ecclésiastique. Tomo XV. Paris : Letouze, 1963, col. 773.

SAWYER, Deborah F. – “Sisters in Christ or daughters of Eve?”. in Women and Religion in the first Christian Centuries. New York: Routledge, 1998, pp. 146-157.

VITALE, Geoffrey – Anthropology of childwood and youth. International and Historical Perspectives. Lanham: Lexinglton Books, 2014.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Downloads

Publicado

2015-07-01

Como Citar

Dias, P. B. (2015). Para uma compreensão da Clausura Monástica e Emparedamento enquanto fenómenos históricos e religiosos. Medievalista, 1(18). https://doi.org/10.4000/medievalista.1127

Edição

Secção

Artigos