O clérigo como sujeito e objeto de comemoração da morte na cidade prussiana na Baixa Idade Média. Estudos de caso de Thorn (Toruń) na viragem dos séculos XV e XVI

Resumo

O artigo explora quatro fundações de sacerdotes em Thorn (Toruń) como bons exemplos da cultura religiosa burguesa do final da Idade Média na Prússia. Estas fundações foram estabelecidas por indivíduos proeminentes e ricos da comunidade urbana e, por isso, deram origem a documentos pormenorizados que fornecem informações valiosas sobre a extensão das responsabilidades dos vigários e a base financeira das fundações. Além disso, o facto de os próprios fundadores serem padres permite-nos ver os clérigos não só como prestadores de serviços de oração, mas também como membros da comunidade da cidade que beneficiavam de tais práticas comemorativas.

Bibliographical references

Sources

Manuscript sources

Pelpin, Diocesan Archive in Pelplin, Diplomata et epistolae, Varia, n. 14, 17

Toruń, State Archive in Toruń, Kat. I, n. 626/1/2, 626/1/3, 834a, 991, 2633, 2641, 2679, 2855a, 2928, 2934, 2981, 2985/5

Toruń, State Archive in Toruń, Kościół św. Jana, ref. 1, 8

Printed sources

"Die Aufzeichnungen des Thorner Pfarrers Hieronymus Waldau". Ed. Otto Günther. Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 49 (1907).

“Die ermländischen Anniversarienbücher”. Ed. Carl Peter Woelky. In WOELKY, Carl Peter; SAAGE, Johann Martin (eds.) - Scriptores Rerum Warmiensium, vol. 1. Braunsberg: Verlag von Eduard Peter, 1866.

Księga długów miasta Torunia z okresu wojny trzynastoletniej. Ed. K. Ciesielska, I. Janosz-Biskupowa, Fontes TNT, 55. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1969.

Księga ławnicza Starego Miasta Torunia (1479-1515). Ed. Krzysztof Kopiński, Krzysztof Mikulski and Janusz Tandecki, Fontes TNT 113. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2018.

Repertorium Poenitentiariae Germanicum. Ed. Ludwig Schmugge et al., vol. 7. Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 2008.

Repertorium Poenitentiariae Germanicum. Ed. Ludwig Schmugge et al., vol. 8. Berlin/Boston: De Gruyter, 2012.

Repertorium Poenitentiariae Germanicum. Ed. Ludwig Schmugge et al., vol. 10. Berlin/Boston: De Gruyter, 2016.

Średniowieczne rachunki kościołów toruńskich. Ed. Alicja Sumowska; Marcin Sumowski; Piotr Oliński, Fontes TNT, 121. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2023 [forthcoming].

Urkundenbuch des Bisthums Culm, vol. 2. Ed. Carl Peter Woelky, Neues preussisches Urkundenbuch: Westpreussischer Teil, 2. Danzig: Commissionsverlag von Theodor Bertling, 1887.

“Wykaz prebend kościelnych Torunia z 1541 roku”. Ed. Karol Górski and Maciej Gołembiowski, Zapiski Historyczne 42.4 (1977).

Studies

BARROW, J. – The Clergy in the Medieval World: Secular Clerics, Their Families and Careers in North-Western Europe, c. 800 – c. 1200. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.

BISKUP, Marian; GRZEGORZ, Maksymilian; POREBSKA, Krystyna (eds.) – Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu. Wrocław: Ossolineum, 1971.

BISKUP, Marian – U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454-1548). Historia Torunia, vol. II/1. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992.

BISKUP, Marian (eds.) – Bazylika katedralna świętych Janów w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2003.

BORAWSKA, Teresa – “Waldau Hieronim”. In GUZOWSKI, Jan – Słownik biograficzny kapituły warmińskiej. Olsztyn: Hosianum, 1996.

BÜNZ, Enno – “Klerus und Bürger. Die Bedeutung der Kirche für Identität deutscher Städte im Spätmittelalter”. In CHITTOLINI, Giorgio; JOHANEK, Peter (eds.) – Aspetti e componenti dell’identità urbana in Italia e in Germania (secoli XIV-XVI)/Aspekte und Komponenten der städtischen Identität in Italien und Deutschland (14.-16. Jahrhundert). Bologna/Berlin: Società editrice il Mulino/Duncker & Humblot, 2003.

CAMPOS, Maria Amélia – “Death Commemoration Strategies in Medieval Portugal: A Mirror of Lay Participation in Religious Parochial Life (The Case of Coimbra)”. Religions 14 (2023).

GRABOWSKA-LYSENKO, Alicja – “Materialne świadectwa kultu św. Wolfganga u schyłku średniowiecza w Prusach jako element religijnego dziedzictwa regionu”. In RACZKOWSKI, Juliusz; JAKUBEK-RACZKOWSKA, Monika – Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i region, vol. 2. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa "Dom Organizatora", 2020.

KARDASZ, Cezary – Rynek kredytu pieniężnego w miastach południowego pobrzeża Bałtyku w późnym średniowieczu (Greifswald, Gdańsk, Elbląg, Toruń, Rewel). Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2013.

KARP, Hans-Jürgen – “Konopat, Johannes von (Jan Konopacki)”. In GATZ, Erwin, BRODKORB, Clemens (ed.) – Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1448 bis 1648. Ein biographisches Lexikon, Berlin: Duncker & Humbolt, 1996.

KARP, Hans-Jürgen – “Krapitz (Crapitz), Nikolaus”. In GATZ, Erwin, BRODKORB, Clemens (ed.) – Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1448 bis 1648. Ein biographisches Lexikon, Berlin: Duncker & Humbolt, 1996.

KLUCZWAJD, Katarzyna (ed.) – Kościół Świętojański w Toruniu - nowe rozpoznanie. Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2015.

KLUCZWAJD, Katarzyna; WOŹNIAK, Michał (eds.) – Dzieje i skarby kościoła świętojańskiego w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa "Dom Organizatora", 2002.

KRAJNIAK, Radosław – Duchowieństwo kapituły katedralnej w Chełmży do 1466 roku. Studium prozopograficzne. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2013.

KRAJNIAK, Radosław – “Die Prälaten und Kanoniker des ermländischen Domkapitels bis 1466”. Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 64 (2020).

MIKULSKI, Krzysztof – “Struktura etniczna mieszkańców i status społeczny ludności pochodzenia polskiego w Toruniu od końca XIV do połowy XVII wieku”. Roczniki Historyczne 63 (1997).

MIKULSKI, Krzysztof – Przestrzeń i społeczeństwo Torunia od końca XIV do początku XVIII wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999.

MIKULSKI, Krzysztof – Urzędnicy miejscy Torunia. Spisy, vol. 2: 1454-1650. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001.

OLIŃSKI, Piotr – Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2008.

OLIŃSKI, Piotr – “Schmolle Jan”. In MIKULSKI, Krzysztof (ed.) – Toruński Słownik Biograficzny, vol. 1. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia/Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1998.

OLIŃSKI, Piotr – “Światło w brackich i prywatnych fundacjach religijnych w kościołach parafialnych wielkich miast pruskich w XIV-XV wieku”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 3-4 (2008).

RADZIMIŃSKI, Andrzej – “Rachunki plebana kościoła parafialnego Świętych Janów w Starym Mieście Toruniu z lat 1445–1446”. Roczniki Historyczne 69 (2003), pp. 172–187.

RADZIMIŃSKI, Andrzej – “The Church in Royal and Teutonic Prussia after the Second Peace of Toruń: The Time of Continuation and Change”. Zapiski Historyczne 81.4 (2016), pp. 69–81.

RADZIMIŃSKI, Andrzej – “Die Pfarrkirche St. Johannes des Täufers und St. Johannes des Evangelisten in der Sakraltopografie der Stadt Thorn im Mittelalter”. Biuletyn Polskiej Misji Historycznej/Bulletin der Polnischen Historischen Mission 12 (2017), pp. 51–73.

ROZYNKOWSKI, Waldemar – “Waldau Hieronim”. In MIKULSKI, Krzysztof (ed.) – Toruński Słownik Biograficzny, vol. 3. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia/Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2002.

ROZYNKOWSKI, Waldemar – Studia nad liturgią w zakonie krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w późnym średniowieczu, Ecclesia Clerusque Temporibus Medii Aevi, 2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012.

SARNOWSKY, Jürgen – “Die wirtschaftliche Lage der Pfarreien im Deutschordensland Preussen. Das Beispiel der Vikare zu Mühlhausen”. In JENKS, Stuart; LAUDAGE, M. L.; SARNOWSKY, Jürgen (eds.) – “Vera lex historiae”. Studien zu mittelalterlichen Quellen. Festschrift für Dietrich Kurze zum 65. Geburtstag am 1. Januar 1993. Köln: Böhlau, 1993, pp. 373–420.

SEMRAU, Arthur – “Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn”. Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft u. Kunst zu Thorn 16.4 (1908), pp. 73–84.

STRENGA, Gustavs – Remembering the Dead Collective Memory and Commemoration in Late Medieval Livonia. Turnhout: Brepols Publishers, 2023.

STACHOWIAK, Remigiusz – Spätmittelalterliche Kirchenkarrieren preußischer Kleriker. Soziale Räume und Netzwerke zwischen Zentrum und Peripherie, Einzelschriften der Historischen Kommission für ost- und westpreußische Landesforschung, 32. Osnabrück: fibre Verlag, 2023.

SUMOWSKA, Alicja; SUMOWSKI, Marcin – “Średniowieczne rachunki kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Uwagi źródłoznawcze”. Studia Źródłoznawcze. Commentationes 58 (2020), pp. 231–251.

SUMOWSKI, Marcin – Duchowni diecezjalni w średniowiecznym Toruniu. Studium prozopograficzne. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.

SUMOWSKI, Marcin – “Ego Jeronimus Waldaw... O tożsamości późnośredniowiecznego plebana toruńskiego”. Zapiski Historyczne 79.1 (2014), pp. 63–81.

SUMOWSKI, Marcin – “Wayner Raphael”. In MIKULSKI, Krzysztof (ed.) – Toruński Słownik Biograficzny, vol. 7. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia/Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2014.

SUMOWSKI, Marcin – “Pastor et oves. Parish Priest in Late-Medieval Prussian Town”. Quaestiones Medii Aevi Novae 23 (2018), pp. 343–377.

SUMOWSKI, Marcin – “The Priest in the Multilingual Church. Language as an Aspect of the Functioning of the Lower Clergy in Late Medieval Prussia”. Acta Historica Universitatis Klaipedensis 41 (2020), pp. 53–71.

SUMOWSKI, Marcin – “Sie das nit thun, das heissen aber lernnen. Wizerunek niższego duchowieństwa w późnośredniowiecznym Gdańsku”. In SARNOWSKY, Jürgen; DŁUGOKĘKI, Wieslaw (eds.) – Danzig in der frühen Neuzeit. Kultur, Religion, Politik, Gesellschaft und internationale Beziehungen. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021.

SUMOWSKI, Marcin – Duchowni i mieszczanie. Kler niższy w społeczeństwie późnośredniowiecznych miast pruskich. Ecclesia Clerusque Temporibus Medii Aevi, 8. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2022.

SUMOWSKI, Marcin – “Self-Knowledge of the Lesser Clergy in the Context of Clerical Norms (Prussia, Fourteenth-Sixteenth Centuries)” [forthcoming].

WÓŁKIEWICZ EWA – “The ecclesiastical proletariat? The income of the lesser clergy in the late Middle Ages examplified with the accounting book of St. Martin’s altar in Nysa”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 67.1 (2019), pp. 3–16.