O Cavalo na Idade Média Portuguesa

Autores

  •  Afonso Soares de Sousa Universidade de Coimbra, Faculdade de Letras 3004-531 Coimbra, Portugal, afonso.sousa1@hotmail.com

DOI:

https://doi.org/10.4000/medievalista.5658

Palavras-chave:

Equídeo, cavalo, Idade Média, Portugal

Resumo

O presente artigo é um contributo para o estudo do cavalo na Idade Média, num período que se estende entre os séculos X-XIII. Geograficamente, esta análise compreende um espaço em profundas transformações que é, atualmente, Portugal, durante o processo que o levou de condado a reino. O cavalo  é aqui tratado de um  prisma social, político, económico e quotidiano, em aspetos que vão desde a sua criação, ao seu valor de mercado, passando pelo seu valor simbólico. Aborda ainda a instrumentalização política deste animal por parte dos monarcas portugueses.

Este artigo é enquadrado por uma Bolsa de Investigação afecta ao projeto de investigação FALCO - Formulando a relação entre humanos e outras espécies no Portugal medievo (Hypothesising Human-Animal Relations in Medieval Portugal), financiado por fundos nacionais pela Fundação para a Ciência e Tecnologia (FCT EXPL/HAR-HIS/1135/2021), em execução desde 1 de Janeiro de 2022.

 

Referências Bibliográficas

Fontes impressas

AFONSO X – Las Siete Partidas, facsímile da edição de Salamanca de 1555. Madrid: Boletín Oficial del Estado, 1985. [Consultado 15 de julho 2021]. Disponível em https://www.boe.es/biblioteca_juridica/publicacion.php?id=PUB-LH-2011-  60&tipo=L&modo=2.

AZEVEDO, Pedro de; FREIRE, Anselmo Braamcamp – Livro dos bens de D. João de Portel: cartulário do século XIII. Lisboa: Colibri, 2003.

AZEVEDO, Rui de – Documentos medievais portugueses – Documentos particulares: A.D. 1101-1115. vol. 3. Lisboa: Academia Portuguesa de História, 1940.

AZEVEDO, Rui de – Documentos medievais portugueses – Documentos Régios: documentos dos Condes Portugalenses e de D. Afonso Henriques, A.D. 1095-1185. Vol.1, t.1. Lisboa: Academia Portuguesa de História, 1958.

AZEVEDO, Rui de; COSTA; Avelino de Jesus da – Documentos medievais portugueses- Documentos particulares: A.D. 1116-1123. vol.4. Lisboa: Academia Portuguesa de História, 1980.

AZEVEDO, Rui de; COSTA, Avelino de Jesus da; PEREIRA, Marcelino Rodrigues – Documentos de D. Sancho I (1174-1211). Coimbra: Centro de História da Universidade de Coimbra, 1979.

BRANDÃO, António – Quarta Parte Da Monarchia Lusitana. Lisboa: Mosteiro de S. Bernardo, 1632. [Consultado 15 de julho de 2021]. Disponível em  https://purl.pt/12677.

COELHO, Maria Helena da Cruz – O Mosteiro de Arouca do século X ao século XIII. Arouca: Câmara Municipal de Arouca, 1988.

COSTA, A. de Jesus; MARQUES, José – Liber Fidei Sanctae Bracarensis Ecclesiae. t.1. Braga: Arquidiocese de Braga, 2016.

DURAND, Robert – Le cartulaire Baio-Ferrado du Monastère de Grijó: XIe-XIIIe siècles. Paris: Centro Cultural Português, Fundação Calouste Gulbenkian, 1971.

FERNANDES, Armando de Almeida – Taraucae monumenta histórica: I Livro das doações de Tarouca. Braga: Câmara Municipal de Tarouca, 1991-1993.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque ad quintumdecimum: Leges et consvetvdines, vol. I, fasc. II, Lisboa: Typis Academicis, 1856.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque ad quintumdecimum: Leges et consvetvdines, vol. I, fasc. V, Lisboa: Typis Academicis, 1866.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque ad quintumdecimum: Diplomata et Chartae, vol. I, fasc. I, Lisboa: Typis Academicis, 1868.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque ad quintumdecimum: Diplomata et Chartae, vol. I, fasc. II, Lisboa: Typis Academicis, 1869.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque ad quintumdecimum: Diplomata et Chartae, vol. I, fasc. III, Lisboa: Typis Academicis, 1870.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque ad quintumdecimum: Diplomata et Chartae, vol. I, fasc. IV, Lisboa: Typis Academicis, 1873.

HERCULANO, Alexandre – Portvgaliae monvmenta historica: a saeculo octavo post Christum usque  ad  quintumdecimum:  Inqvisitiones,  vol. I,  fasc.  III, Lisboa: Typis Academicis, 1891.

LÚLIO, Raimundo – Livro da Ordem de Cavalaria. Trad. A. Guerra. Lisboa: Assírio & Alvim, 2002.

Ordenações Afonsinas. Notas de Mário J. de Almeida Costa e Eduardo Borges Nunes. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian, 1984. [Consultado 15 de julho]. Disponível em http://www.ci.uc.pt/ihti/proj/afonsinas/.

MARQUES,  José  –  O  Cartulário  do  Mosteiro  de  Fiães.  Vol.1.  Melgaço:  Câmara Municipal de Melgaço, 2016.

NASCIMENTO, Aires A.; CATÓN, José M. Fernández (eds.) – Liber testamentorum coenobii   laurbanensis   (estúdios).   Leão:   Centro   de   Estudios   e   Investigación «SanIsidoro», 2008.

SILVA, Filomeno A. S. – Cartulário de D. Maior Martins. Estudo introdutório. Edição diplomática. Índices. Arouca: Associação da Defesa do Património Arouquense, 2001.

SEVILHA, Isidoro de – Etimologías. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 2004.

VENTURA, Leontina; MATOS, João da Cunha – Diplomatário da Sé de Viseu (1078- 1278). Coimbra: Imprensa da Universidade de Coimbra, 2010.

 

Estudos

Actas do II Congresso Historico de Guimarães. Vol.5. Sociedade, administração, cultura e igreja em Portugal no séc. XII. Guimarães: Câmara Municipal de Guimarães, 1996

ALMEIDA, Fernando de – “O Mosaico dos Cavalos". O Arqueólogo Português IV (1970), pp.263-275.

ARAÚJO, Yann Loïc – “Contributo para a história da alveitaria e dos cavalos de guerra no Portugal medieval”. Revista Portuguesa de Ciências Veterinárias 98/549 (2004), pp. 19-25.

BARROS, Henrique da Gama – História da Administração Pública em Portugal nos séculos XII a XV, t. IV. Lisboa: Tipografia Castro Irmão, 1922.

CARDOSO, Hugo; GOMES. J. – “Trends in Adult Stature of Peoples who Inhabited the Modern Portuguese Territory from the Mesolithic to the Late 20th Century”. International Journal of Osteoarchaeology 19 (ago. 2008), pp. 711-725.

DAVIS, Ralph H. C. – The Medieval Warhorse. London: Thames and Hudson, 1989.

FERNANDES, A. de Almeida – Viseu, Agosto de 1109 Nasce D. Afonso Henriques. 4ª ed. Viseu: Governo Civil do Distrito de Viseu, 1993.

FERREIRA, Jaime M. M. – “Dois Morabitinos”. NUMISMÁTICA 128 (mai-ago 2018), pp. 3-21.

FRANCISCO OLMOS, José María de – “El nacimiento de la moneda en Castilla. De la moneda prestada a la moneda propia. In I Jornadas Científica sobre Documentación jurídico-administrativa, económico-financiera y judicial del reino castellano-leonés, siglos X-XIII. Madrid: Área de Conocimiento de Ciencias y Técnicas Historiográficas, Universidad Complutense de Madrid, 2002, pp. 303-348.

GOMES, Saúl António – “A Presença das Ordens Militares na Região de Leiria (Séculos XII-XV)”. In FERNANDES, Isabel Cristina F.; PACHECO, Paulo (coord.) – As Ordens Militares em Portugal e no Sul da Europa. Actas do II encontro sobre Ordens Militares. Lisboa: Edições Colibri e Câmara Municipal de Palmela, 1997, pp. 143-204.

GOMES, Saúl António – “Entre Memória e História, os primeiros tempos da Abadia de Santa Maria de Alcobaça, (1152-1215)”. Separata da Revista de História da Sociedade e da Cultura 2 (2002), pp.187-256.

GOMES, Saúl António – Introdução à História do Castelo de Leiria. 2ª ed. Leiria: Câmara Municipal de Leiria, 2004.

GOMES, Saul António – Introdução à sigilografia portuguesa: guia de estudo. Coimbra: Faculdade de Letras da Universidade de Coimbra, 2012.

JOSSERAND, Philippe – Jacques de Molay. Le dernier grand-maître des Templiers. 1ª ed. Paris: Les Belles Lettres, 2019.

LEANDRO, Inês R. – Mértola: testemunhos de um passado medieval: estudo paleobiológico de 30 esqueletos provenientes da Alcáçova do Castelo de Mértola. Coimbra: Universidade de Coimbra, 2011. Dissertação de mestrado.

MARQUES, António H. de Oliveira – “A circulação e a troca de produtos”. In SERRÃO, Joel; MARQUES, António H. (dir.); COELHO, Maria. H.; HOMEM, Armando C. (coord.) – Portugal em Definição de Fronteiras: 1096-1325: do Condado portucalense à crise do século XIV. 1ª ed. Lisboa: Editorial Presença, 1996.

MARTINS, Miguel Gomes – De Ourique a Aljubarrota - A Guerra na Idade Média. 1ª ed. Lisboa: A Esfera dos Livros, 2011.

MARTINS, Miguel Gomes – “Armas e cavalos: os arsenais e as coudelarias das Ordens Militares em Portugal na Idade Média”. In FERNANDES, Isabel Cristina F. (coord. cient.) – Castelos das Ordens Militares. Atas do Encontro Internacional. Lisboa: Direção-Geral do Património Cultural, 2013, pp. 409-426.

MARTINS, Miguel Gomes – A Arte da Guerra em Portugal: 1245 a 1367. 1ª ed. Coimbra: Imprensa da Universidade de Coimbra, 2014.

MATTOSO, José – Identificação de um País. 1ª ed. Lisboa: Temas e Debates e Círculo de Leitores, 2015.

MONTEIRO, João Gouveia – A Guerra em Portugal - Nos Finais da Idade Média. 1ª ed. Lisboa: Editorial Notícias, 1998.

MORUJÃO, Maria do Rosário – “Os selos dos reis de Portugal (Primeira Dinastia)”. Armas e Troféus: Revista de História, Heráldica, Genealogia e Arte 20 (2018), pp. 63- 91.

MUÑIZ, Dolores C. Morales – “El caballo en la Edad Media. Un estado de la cuestión”. In Sociedad Española de Estudios Medievales – Homenaje al profesor Eloy Benito Ruano. Murcia: Universidad de Murcia Servicio de Publicaciones, 2010, pp. 537-551.

NASCIMENTO, Aires A. – A conquista de Lisboa aos Mouros. 3ª ed. Lisboa: Nova Vega, 2018.

NICOLÁS, H. La Fuente – Das Werk Los siete libros del arte de la ciencia de la albeitería des Fray Bernardo Portugués. Munich: Ludwig-Maximilians Universität München, 2012. Tese de Doutoramento.

BAREA, Joaquín Pascual – “Los veinte nombres de colores de caballos en Isidoro de Sevilla”. Studia Philologica Valentina 17/14 (2015), pp. 81-110.

POIARES,  António  –  “Nomenclatura  Monetária  Medieval  Portuguesa”.  Nummus: Revista da Sociedade Portuguesa de Numismática 38 (2015), pp. 7-177.

SILVA, Ana Teresa – Hipologia - guia para o estudo do cavalo. Lisboa: Lidel, 2013.

THOMAS, Richard, [et. al.] – “The brede of good & strong Horsis: zooarchaeological evidence for size change in horses from early modern London”. Post-Medieval Archaeology 52/2 (2018), pp. 224-238.

VAZ, J. Ferraro – Livro das Moedas de Portugal. 1ª ed. Braga: Livraria Cruz, 1969.

 

Obras de Referência:

ALVES, Adalberto – Dicionário de Arabismos da Língua Portuguesa. 1ª ed. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 2013.

BLUTEAU, Raphael – Vocabulario portuguez & latino. Coimbra: Collegio das Artes da Companhia de Jesus, 1712-1728.

COSTA, J. Almeida, [et. al] – Dicionário da Língua Portuguesa. 8ª ed. Porto: Porto Editora, 1999.

PIDAL, Ramón Menéndez – Léxico Hispánico Primitivo: Siglos VII Al XII. 1ª ed. Madrid: Espasa Calpe, 2003.

SILVA, A. de Moraes – Diccionario da lingua portugueza. T.2. Lisboa: Typographia Lacerdina, 1813.

SILVA,  Joaquim  Carvalho  –  Dicionário  da  Língua  Portuguesa  Medieval.  2ª  ed. Londrina: Universidade Estadual de Londrina, 2009.

VITERBO, Joaquim de S. Rosa – Elucidário das palavras, termos, e frases, que em Portugal antigamente se usaram e que hoje regularmente se ignoram. 2 edª. Lisboa: J. Fernandes Lopes, 1865.

 

Downloads

Não há dados estatísticos.

Downloads

Publicado

2022-07-01

Como Citar

Sousa, AfonsoS.de. (2022). O Cavalo na Idade Média Portuguesa. Medievalista, (32), 171–216. https://doi.org/10.4000/medievalista.5658

Edição

Secção

Artigos