TY - JOUR AU - Cavero, Alicia Miguélez PY - 2010/07/01 Y2 - 2024/03/28 TI - Aportaciones al estudio de la gestualidad en la iconografía románica hispana JF - Medievalista JA - med VL - 1 IS - 8 SE - Artigos DO - 10.4000/medievalista.474 UR - https://medievalista.iem.fcsh.unl.pt/index.php/medievalista/article/view/329 SP - AB - <p>O objectivo deste trabalho é analisar uma série de aspectos gerais relacionados com as representações gráficas de gestos na iconografia românica da Península Ibérica. Esta contribuição é baseada na configuração prévia de um corpus gestual, formado por atitudes, gestos e posturas representados na Arte Românica dos reinos hispânicos. Os aspectos em estudo centram-se sobretudo na forma, significado e origem dos gestos.</p><p><strong>Referências bibliográficas</strong></p><p>AMBROSE, Kirk, “A visual pun at Vézelay: gesture and meaning on a capital representing the Fall of Man”, Traditio, 60 (2000), p. 105-123. ISSN 0362-1529.</p><p>ARCO, Ricardo Del, Sepulcros de la Casa Real de Castilla, Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1954. 450 p.</p><p>BANGO TORVISO,Isidro Gonzalo, “El ámbito de la muerte”, in: BANGO TORVISO, Isidro Gonzalo (Dir.), Monjes y Monasterios. El Císter en el Medievo de Castilla y León, Valladolid: Junta de Castilla y León, 1998. ISBN: 8478467858. p. 317-328.</p><p>BARASCH, Moshe, Gestures of Despair in Medieval and Early Reinassance, New York: New York University Press, 1976. ISBN 0814710069. 162 p.</p><p>CAHN, Walter, La Bible romane. Chefs-d´oeuvre de l´enluminure, Fribourg: Office du Livre, 1982. ISBN 2719101605. 304 p.</p><p>COSMEN ALONSO, Mª Concepción, Dos iglesias románicas del Bierzo. San Miguel y San Esteban de Corullón, León: Institución "Fray Bernardino de Sahagún", 1985. ISBN 84-00-06109-8. 186p.</p><p>DÍAZ-CORRALEJO, Violeta, Los gestos en la literatura medieval, Madrid: Editorial Gredos, 2004. 277 p. ISBN 84-249-2700-1.</p><p>EKMAN, Paul y FRIESEN, Wallace V., “The Repertoire of Nonverbal Behaviour: Categories, Origins, Usage and Coding”, Semiotica, 1 (1969) p. 49-98. ISSN: 0037-1998.</p><p>FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, Etelvina, “Lectura iconográfica del ‘pecado original’ a través de la escultura románica de Villaviciosa”, Studium Ovetense: Revista del Instituto Superior de Estudios Teológicos del Seminario Metropolitano de Oviedo, VI-VII (1978-1979). ISSN 0211-0741. p. 153-164.</p><p>FERREIRA DE ALMEIDA, Carlos Alberto, História da arte em Portugal. O Românico, Lisboa: Ed. Presença, 2001. 190 p. ISBN 97-223-2827-1.</p><p>FINOL, José Enrique, “Cuerpo y rito: la estructura del gesto en ceremonias públicas”, Los Gestos. Sentidos y prácticas. DeSignis, 3 (2002), p. 81-90. ISSN 15194223.</p><p>FRUGONI, Chiara, “La grammatica dei gesti. Qualche riflessione”, in: Atti delle LII Settimane di Studio della Fondazione Centro Italiano di Studi sull´alto Medioevo : Comunicare e significare nell’alto Medioevo, 15-20 aprile 2004, 2 vols., Spoleto : Presso la sede della Fondazione, 2005. ISBN 88-7988-051-9. Vol. II, p. 895-937.</p><p>FUENTE, Beatriz de la (coord.), Pintura mural prehispánica, Barcelona: Lunwerg, 1999. 272 p. ISBN 84-7782-608-0.</p><p>GÓMEZ BARCENA, María Jesús, Escultura gótica funeraria en Burgos, Burgos: Excma. Diputación Provincial de Burgos, 1988. 261 p. ISBN: 8486841011.</p><p>GÓMEZ-MORENO, Manuel, El Panteón de Las Huelgas de Burgos, Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1946. 113 p.</p><p>GRAU LOBO, Luis, La pintura románica en Castilla y León, Valladolid: Junta de Castilla y León, 1996. 222 p. ISBN: 84-7846-540-5</p><p>GUIANCE, Ariel, Los discursos sobre la muerte en la Castilla Medieval (siglos VII-XV), Valladolid: Junta de Castilla y León, 1998, 443 p. ISBN 84-7846-780-7.</p><p>HERNANDO GARRIDO, José Luis, “Santa María la Real de Las Huelgas”, Enciclopedia del Románico en Castilla y León. Burgos. Volumen II, Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, 2002. ISBN 84-89483-22-1. p. 794-803.</p><p>HERRERO SANZ, María Jesús, “Los sepulcros del Panteón Real de Las Huelgas”, Reales Sitios, XXVIII, nº 105 (1990). ISSN 0486-0993. p. 21-30.</p><p>HOYO, Javier Del, “El epitafio versificado atribuido a la infanta Leonor”, Actas del II Congreso Internacional de Epigrafía Medieval, 11-15 de septiembre de 2006 (en prensa).</p><p>KENDON, Adam, “Gesture”, Annual Review of Anthropology, 26 (1997), ISSN 00846570. p. 109-128.</p><p>LE GOFF, Jacques y TRUONG, Nicolas, Une histoire du corps au Moyen Âge, París : Liana Levi, 2003. ISBN 2867463238.</p><p>MELERO MONEO, María Luisa, “Aspectos iconográficos del Claustro de San Juan de la Peña: Reconstrucción del programa de Caída y Redención”, in: BANGO TORVISO, Isidro Gonzalo, ESPAÑOL BELTRÁN, Francesca, YARZA LUACES, Joaquín (eds.), La cabecera de la Catedral calceatense y el Tardorrománico hispano. Actas del Simposio en Santo Domingo de la Calzada, 29 al 31 de enero de 1998, Santo Domingo de la Calzada : Cabildo de la S.M.I. Catedral de Santo Domingo de la Calzada, 2000. ISBN 1902902149. p. 285-311.</p><p>MIGUÉLEZ CAVERO, Alicia, Actitudes gestuales en la iconografía del románico peninsular hispano, León: Universidad de León, Secretariado de Publicaciones, 2007. ISBN 9788497733649. 204 p.</p><p>ID., “Texto, imagen y música: el dolor ante la muerte del infante don Sancho en el Panteón Real de Las Huelgas”, II Coloquio Internacional de Epigrafía Medieval, León 11-15 de septiembre de 2006 (en prensa).</p><p>MIRANDA, Maria Adelaide, “Iluminura românica em Portugal”, in: YARZA LUACES, Joaquín (Ed.), La miniatura medieval en la Península Ibérica, Murcia: Nausícaä, 2007. ISBN 978-84-96114-88-3. p. 375-418.</p><p>MORRIS, Desmond, Manwatching A Field Guide to Human Behavior, New York : H. N. Abrams, 1977. 320 p. ISBN 0810913100.</p><p>MORRIS, Desmond, COLLETT, Peter, P. MARSH, Peter, Gestures. Their Origins and Distribution, New York: Stein and Day, 1979. ISBN: 0812826078. 296 p.</p><p>OGDEN, Dunbar H. “Gesture and Characterization in Liturgical Drama”, in: DAVIDSON, Clifford (ed.), Gesture in Medieval Drama and Art, Kalamazoo: Medieval Institute Publications, Western Michigan University, 2001. ISBN 1580440282. p. 26-47.</p><p>PAGÈS I PARETAS, Montserrat, “Sobre la identificació d’una figura aïllada de l’absis de Sant Climent de Taüll”, Butlletí del Museu Nacional d’Art de Catalunya, 4 (2000), ISSN 1133-6455. pp. 105-112.</p><p>ID., “El valle de Boí. Historia y arte: sobre la construcción y decoración de sus iglesias románicas”, in: Obres mestres del romànic. Escultures de la Vall de Boí, Barcelona: Museu Nacional d'Art de Catalunya; París: Réunion des musées nationaux, 2004. ISBN 8480431261. pp. 97-99.</p><p>PÉREZ CARMONA, José, Arquitectura y escultura románicas en la provincia de Burgos,Burgos: Facultad de Teología del Norte de España, 1974. 301 p. ISBN 8423952568</p><p>POYATOS, Fernando, La comunicación no verbal, 3 vols., Madrid: Ediciones Istmo, 1994. ISBN 84-7090-279-2.</p><p>ID., “Gesture Inventories: Fieldwork Methodology and Problems”, in: KENDON, Adam, Nonverbal Communication, Interaction and Gesture. Selections from Semiotics, The Hague: Mounton Publishers, 1981. ISBN 9027934894. p. 199-227.</p><p>RÉAU, Louis, Iconografía del arte cristiano. Iconografía de la Biblia. Antiguo Testamento, Barcelona: Ediciones del Serbal, 1996. ISBN 84-7628-159-5. 526 p.</p><p>RODRIGO ESTEVAN, María Luz, Testamentos medievales aragoneses. Ritos y actitudes ante la muerte (siglo XV), La Muela (Zaragoza): Ediciones 94, 2002. 301 p. ISBN 84-88921-32-2.</p><p>SÁENZ RODRÍGUEZ, Minerva, “La iconografía de Adán y Eva en la escultura monumental del arte románico en La Rioja”, Berceo, 126 (1994), ISSN 0213-4292. p. 17-34.</p><p>SÁNCHEZ AMEIJEIRAS, Rocío, “Ecos de la Chanson de Roland en la iconografía del sepulcro de doña Blanca en Santa María la Real de Nájera”, Ephialte: Lecturas de Historia del Arte,2 (1990), ISSN 0214-6444. p. 206-214.</p><p>SCHELLER, Robert W., Exemplum: model-book drawings and the practice of artistic transmission in the Middle Ages (ca. 900 – 1470), Amsterdam: Amsterdam University Press, 1994. ISBN: 9053561307. 434 p.</p><p>SCHMITT, Jean-Claude, “Gestus-gesticulatio: contribution à l´étude du vocabulaire latin médiéval des gestes”, in : La lexicographie du latin médiéval et ses rapports avec les recherches actuelles sur la civilisation du Moyen Âge, París: Éd. du CNRS, 1981. ISBN 2-222-02649-0. p. 377-390.</p><p>ID., La raison des gestes dans l’Occident médiéval, Paris : Éditions Gallimard, 2003. 432 p. ISBN 2-07-071845-X.</p><p>SILVA y VERÁSTEGUI, Soledad, “La escultura funeraria en el románico español”, in: Hispania cristiana: Estudios en honor del prof. D. José Orlandis Rovira en su septuagésimo aniversario, Pamplona: Ediciones de la Universidad de Navarra, 1988. ISBN 84-313-1034-0. p. 323-350.</p><p>ID., Iconografía del siglo X en el reino de Pamplona-Nájera, Pamplona: Diputación Foral de Navarra, 1984. 511 p. ISBN: 84-235-0632-0.</p><p>VALDEZ DEL ÁLAMO, Elizabeth, “Lament for a lost Queen: the sarcophagus of Doña Blanca in Nájera”, in: VALDEZ DEL ALAMO, Elizabeth y STAMATIS PENDERGAST, Carol, Memory and the Medieval Tomb, Cambridge: Ashgate Publishing, 2000. ISBN 978-0754600763. p. 43-79.</p><p>YARZA LUACES, Joaquín, “Biblia de Cardeña”, in: De Limoges a Silos, Madrid: Sociedad Estatal para la Acción Cultural Exterior, 2001. ISBN 84-95146-95-9. p. 280-281.</p><p>ID., “De ‘Casadas, estad sujetas a vuestros maridos, como conviene en el Señor’ a ‘Señora, soy vuestro vasallo, por juramento y compromiso’”, in: YARZA LUACES, Joaquín, Formas artísticas de lo imaginario, Barcelona: Anthropos, 1987. ISBN 8476580355. 292 p.</p><p>ID., “Las miniaturas de la Biblia de Burgos”, Archivo Español de Arte, n. 42, vol. 166 (1969), ISSN 0004-0428. p. 185-204.</p> ER -