@article{Cendón Fernández_2022, title={Intercambios artísticos en una diócesis transfronteriza: posibles semejanzas entre las catedrales de Tui y Braga}, url={https://medievalista.iem.fcsh.unl.pt/index.php/medievalista/article/view/461}, DOI={10.4000/medievalista.5095}, abstractNote={<p><em>Este artículo se enmarca en el proyecto de investigación Transferencias humanas, culturales e ideológicas entre los reinos ibéricos (siglos XIII-XV), financiado por el Ministerio de Economía, Industria y Competitividad (HAR2017-89398-P) y dirigido por la Dra. Isabel Beceiro Pita (Instituto de Historia-CSIC)</em></p> <p>La sede tudense surge en un espacio que, con el devenir del tiempo, pertenecerá a dos países; los ríos Miño y Limia marcan los límites de esa parte de una diócesis, cuya capital, Tui, poseyó un papel relevante ya desde época romana, con una vinculación fundamental con Braga. Ambas viven los avatares históricos de la Alta Edad Media, y sus sedes episcopales son restauradas casi por las mismas fechas. Tras ello intentan reconstruir sus edificios catedralicios: primero Braga, con un proyecto inicial en buena medida destruido hacia 1110 y después Tui tras un período de reubicación en el monasterio de San Bartolomé. La multiplicación de donaciones permite pensar que la nueva catedral de Tui se inicia hacia 1125, con un transepto de tres naves, similar al de la catedral de Santiago y a la inicial de Braga, así como una cabecera de cinco ábsides semejante a la que plantea el nuevo proyecto bracarense. Estos poseen paralelos en otras catedrales sufragáneas de Braga: además de Tui, Ourense y Lamego. Junto a todo ello existen numerosos intercambios artísticos transfronterizos ya que la diócesis tudense irradia sus modelos a lo largo de sus límites diocesanos, limítrofes con los de Braga.</p> <p> </p> <p><strong>Bibliography</strong></p> <p><strong>Fuentes manuscritas</strong></p> <p>Tui, Archivo Catedral de Tui, <em>Testamento del arcediano de Tui Fernandus Johannis,</em> Becerro I, fol.131v.-132r.; ap. doc., nº I, 20 del Mayo del 1264.</p> <p>Tui, Archivo Catedral de Tui, <em>Testamento de Johan Mouro, pedrero, natural de Valença</em>, Becerro I, fols. 58v.-59r, 5 del Octubre del 1385.</p> <p>Tui, Archivo Catedral de Tui, <em>El cabildo de Tui concede permiso a Alvaro de Porto para que arregle la capilla de Santa Eufemia y haga allí su sepultura.</em> Protocolo del notario Alonso Fernández, 19 del junio del 1461.</p> <p><strong> </strong><strong>Fuentes impresas </strong></p> <p>ÁVILA Y LA CUEVA, Francisco – <em>Historia civil y eclesiástica de la ciudad de Tuy y su obispado</em>, Archivo de la Catedral de Tui, 4 tomos, 1852. Ed. facs. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 1995.</p> <p>FLÓREZ, Henrique – <em>España Sagrada</em>. Tomo XXII. Madrid: Antonio Marín, 1767. Ed. facs. Lugo: Alvarellos, 1992.</p> <p>VÁZQUEZ DE PARGA, Luis; LACARRA, José Mª; URÍA RIU, Juan – <em>Las peregrinaciones a Santiago de Compostela</em>. Pamplona: Iberdrola, Gobierno de Navarra, 1992, 3 vols. (ed. facs. de la realizada en 1948 por el C.S.I.C.)</p> <p><strong>Estudos</strong></p> <p>ALMEIDA, Carlos Alberto Ferreira de – <em>Arquitectura românica de entre-Douro-e-Minho</em>. 2 vols. Porto: 1978. Tese de Doutoramento.</p> <p>ALMEIDA, Carlos Alberto Ferreira de – <em>História da Arte em Portugal</em>. Vol. III. <em>O Românico</em>. Lisboa: Alfa, 1986.</p> <p>ALMEIDA, Carlos Alberto Ferreira de – “Influências francesas na Arte românica portuguesa”. In <em>Histoire du Portugal. Histoire europeène</em>. Paris: FCG, 1987, pp. 27-36.</p> <p>ALMEIDA, Carlos Alberto Ferreira de – <em>História da Arte em </em>Portugal. Vol. I. O<em> Românico</em>. Lisboa: Estampa, 2001.</p> <p>ALMEIDA, Carlos Alberto Ferreira de – <em>História da Arte em Portugal. O Românico</em>. Lisboa: Editorial Presença, 2001.</p> <p>AMARAL, Luís Carlos – <em>Formação e desenvolvimento do domínio da diocese de Braga no período da reconquista (século X-1137).</em> Porto: Universidade do Porto, 2007. Tese de Doutoramento.</p> <p>ANDRADE, Amélia Aguiar – <em>Vilas, poder régio e fronteira: o exemplo do Entre Lima e Minho</em>. Lisboa: Universidade Nova de Lisboa, 1994. Tese de Doutoramento.</p> <p>ANDRADE, Amélia Aguiar – “Entre Lima e Minho e Galiza na Idade Média: uma relaçâo de amor e odio”. In <em>Carlos Alberto Ferreira de Almeida In Memoriam</em>. Porto: Faculdade de Letras da Universidade do Porto, 1999, pp. 77-91.</p> <p>ANDRADE CERNADAS, JOSÉ M. – “Fuentes documentales para el estudio del Rey García de Galicia”. <em>Minius</em> VI (1997), pp. 41-49.</p> <p>ANÓNIMO – “Catedrales. La catedral de Tuy”. In OTERO PEDRAYO, Ramón (dir.) –  <em>Gran enciclopedia gallega.</em> Tomo VI. Vitoria: Silverio Cañada, 1974.</p> <p>ARMAS CASTRO José; LÓPEZ ALSINA, Fernando – “La ciudad de Tui en la Edad Media”. In SEARA MORALES, Iago (coord.) – <em>La catedral de Tui desde su plan director</em>.  Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2015, pp.69-76.</p> <p>BANGO TORVISO, Isidro G. – <em>Arquitectura románica en Pontevedra</em>. La Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1979.</p> <p>BANGO TORVISO, Isidro G. – “Las llamadas iglesias de peregrinación o el arquetipo de un estilo”. In CARBALLO-CALERO, M.ª Victoria (ed.) – <em>El camino de Santiago, camino de las estrellas</em>. Santiago de Compostela: Fundación Caixa Galicia, 1994, pp. 233-284.</p> <p>BARREIROS, Manuel Aguiar – <em>A catedral de Santa Maria de Braga. </em>Porto: Marques de Abreu, 1922 (ed. facs.1999).</p> <p>BARROS GUIMERÁNS, Carlos – “La frontera medieval entre Galicia y Portugal”. <em>Medievalismo</em> 4 (1994), pp. 27-39.</p> <p>BESSA, Paula – “Arquitectura románica e gótica no Minho”. In <em>A Arte no Minho</em>. Braga: Centro de Estudios Lusiadas-Universidade do Minho, 2011.</p> <p>BOTELHO, Maria Leonor – “Sé de Braga”. In PÉREZ GONZÁLEZ, José María (dir.) – <em>Arte Românica em Portugal</em>. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, 2010, pp. 41-52.</p> <p>BOUZA BREY, Fermín – “Lauda sepulcral de Nausto, obispo de Coimbra”. In <em>Estudios sobre la Monarquía Asturiana</em>, XI centenario de Alfonso II el Casto (1942). Oviedo: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Instituto de Estudios Asturianos, 1950 (2ª ed. 1971), pp. 275-286.</p> <p>BRENK, Bea – “Les églises de pèlerinage et le concept de prétention”. In BOCK, N. ; KURMANN, P.;  ROMANO, S,; SPIESER, J.M. (eds.) – <em>Art, Ceremonial et Liturgie au Moyen Âge</em>. Actes du colloque de 3e Cycle Romand de Lettres Lausanne, Fribourg (2000).  Roma: s.e., 2002, pp. 125-139.</p> <p>CARBAJA  SOBRAL, José – <em>Los concilios de Braga en los siglos VI y VII, reflejo de la vida en la Gallaecia de la época.</em> Porriño: Paz, 1999.</p> <p>CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo – “De la catedral medieval de Ourense y sus inmediaciones. Nuevas hipótesis sobre viejas teorías”. <em>Porta da aira: revista de historia del arte orensano</em> 9 (2002), pp. 9-30.</p> <p>CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo – “Le sanctuaire de la cathédrale de Saint-Jacques-de-Compostelle à l’épreuve de la liturgie”. In ANDRAULT-SCHMITT, Claude (ed.) –  <em>Saint-Martial de Limoges: ambition politique et production culturelle (Xe-XIIIe siècles)</em>. Limoge: Pulim, 2006, pp. 295-308.</p> <p>CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo – “Retrocapillas, trasaltares y girolas. Liturgia, reliquias y enterramientos de prestigio en la arquitectura medieval”. In FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, Etelvina – <em>Estudios in memoriam del Prof. Dr. Fernando Galván Freile</em>. Vol. II. León: Universidad de León, 2010, pp. 63-81.</p> <p>CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo – “<em>Comulgar con ruedas de molino</em>. Arquitectura y liturgia medievales o los itinerarios de un desencuentro”. <em>Medievalia</em> 15 (2012),  pp. 63-66.</p> <p>CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo – “Catedral y liturgia medievales. La definición funcional del espacio y sus usos”. In SARAIVA, Anísio Miguel de Sousa; MORUJÃO, Maria do Rosário Barbosa (coord.) – <em>Espaços, símbolos e poderes. </em><em>Liturgia e espaço religioso.</em> Lisboa: Universidade Católica Portuguesa. Centro de Estudos de História Religiosa, 2014, pp. 59-100.</p> <p>CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo – “La Sé medieval de Lamego: vías de aproximación a un conjunto catedralicio desaparecido”. In SARAIVA, Anisio Miguel de Sousa (coord.) – <em>Espaço, Poder e Memória: A Catedral de Lamego, sécs. XII a XX</em>. Lisboa: Universidade Católica Portuguesa. Centro de Estudos de História Religiosa, 2013, pp. 47-78.</p> <p>CARRIEDO TEJEDO, Manuel – “Episcopolgio tudense, de 911 a 1024”. <em>Tui. Museo y Archivo Histórico Diocesano</em> IX (2001), pp. 99-127.</p> <p>CARRIEDO TEJEDO, Manuel – “Obispos de Ourense, Obispos de Tui y Obispos de Lugo (982-1071)”. <em>Diversarum Rerum</em> 12 (2017), pp. 13-52.</p> <p>CARRO GARCIA, Jesús – <em>Las catedrales gallegas</em>. Buenos Aires: Ediciones Galicia del Centro Gallego de Buenos Aires. 1950. </p> <p>CASTILLO, Ángel del – “La arquitectura en Galicia”. In <em>Geografía General del Reino de Galicia. Generalidades</em>. Vol. II. La Coruña: Ed. Gallega S.A., 1980.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “Hipótesis sobre la planta medieval de la catedral de Tuy”, <em>El Museo de Pontevedra</em> XLVII (1993), pp. 101-122.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “Las etapas constructivas de la catedral medieval de Tuy”, <em>Tui. Museo y Archivo Histórico Diocesano</em> VII (1994), pp. 197-212.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – <em>La catedral de Tui en época medieval</em>. Pontevedra: Fundación Cultural Rutas del Románico, 1995.  </p> <p>CENDON FERNANDEZ, Marta – “El monasterio de Oia”. In YÁÑEZ NEIRA, Fray Damián (coord..) – <em>Monasticon Cisterciense Gallego</em>. Vol. I. León, Edilesa, León, 2000, pp. 197-223.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “El arte medieval en Tui: la catedral como foco receptor y difusor del románico y del gótico”. In CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta y GONZÁLEZ SOUTELO, Silvia (coords.) –  <em>Tui: Pasado, presente y futuro.</em> <em>I Congreso de Historia de Tui</em>. Pontevedra: Diputación Provincial, 2004, pp. 121-155. </p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “La catedral de Tui entre Galicia y Portugal”. In <em>Actas II Congresso Internacional de História da Arte</em>. Coimbra: Almedina, 2005, pp. 727-745.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “Tui. La catedral en el Románico”. In <em>Enciclopedia del Románico en España. Pontevedra</em>. Vol. II. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, Centro de Estudios del Románico, 2012, pp. 1143-1161.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “Memoria histórico artística. La Catedral Medieval”. In SEARA MORALES, Iago (coord.) – <em>La catedral de Tui desde su plan director</em>.  Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2015. CD que acompaña al libro.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “El conjunto catedralicio en la Edad Media”. In SEARA MORALES, Iago (coord.) – <em>La catedral de Tui desde su plan director</em>.  Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2015, pp. 77-95.</p> <p>CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta – “Una catedral de frontera. Tui y Portugal: afinidades y peculiaridades”. In BECEIRO PITA, I. (coord.) – <em>La espiritualidad y la configuración de los Reinos Ibéricos (siglos XII-XV). </em>Madrid: Dykinson, 2018, pp. 91-147.</p> <p>CHAMOSO LAMAS, Manuel – <em>Galicia románica</em>. Madrid: Encuentro, 1979.</p> <p>CHAMOSO LAMAS, Manuel – <em>Tuy.</em> León: Everest, 1981.</p> <p>CHICÓ, Mário Tavares – <em>A arquitectura gótica em Portugal</em>, Lisboa: Livros Horizonte, 1981.</p> <p>COSMEN ALONSO, Mª Concepción – “Paisajes artísticos velados. La cabecera románica de la catedral de Sigüenza y la posible difusión del modelo”. <em>De Arte</em> 15 (2016), pp. 7-32.</p> <p>COSTA, Avelino de Jesus da – <em>Liber Fidei Sanctae Bracarensis Ecclesiae.</em> Braga: Junta Distrital de Braga, 1965, 2 vols.</p> <p>COSTA, Avelino de Jesus da – “O Bispo D. Pedro e a organização da diocese de Braga”. In <em>IX Centenário da Dedicação da Sé de Braga. Congresso Internacional– Actas</em>. Vol. I, Braga: Universidade Católica Portuguesa/ Cabido Metropolitano e Primacial de Braga, 1990, pp. 379-434.</p> <p>COSTA, Avelino de Jesus ­ – <em>O bispo D. Pedro e a organizaçâo da Arquidiócese de Braga</em> 2ª ed.. Vol. I-II. Braga: Ed. da Irmandade de San Bento da Porta Aberta, 1997.</p> <p>DIAS, Pedro – <em>História da Arte em Portugal. </em>Vol. 4.<em> O gótico</em>. Lisboa: Alfa, 1986.</p> <p>DIAS, Pedro – <em>A arquitectura gótica portuguesa.</em> Lisboa: Estampa, 1994.</p> <p>DÍAZ Y DÍAZ, Manuel C.; VILARIÑO PINTOS, Daría – “La diócesis de Tuy hasta 1100”. In GARCÍA ORO, José (coord.) – <em>Historia de las diócesis españolas. </em><em>Iglesias de Santiago de Compostela y Tuy-Vigo.</em> Madrid: BAC, 2002.</p> <p>FERNANDES, Paulo Almeida – “Uma nova arte para um novo reino”. In BARROCA, Mário Jorge (Ed.) – <em>No tempo de D. Afonso Henriques: reflexões sobre o primeiro século portugués</em>.  Porto: CITCEM - Centro de Investigação Transdisciplinar Cultura, Espaço e Memória, pp. 91-123.</p> <p>FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, Manuel – “El monasterio de Santa María de Oya y sus maestros constructores”. <em>Cuadernos de estudios gallegos</em> XI (1957), pp. 219-228.</p> <p>FERREIRA, João Paulo Martins – “A Nobreza Galego-Portuguesa da Diocese de Tui (915-1381). Teoria e metodología”. <em>Incipit 2: Workshops de Estudos Medievais da Universidade de Porto 2011-2012. </em>Porto: Universidade de Porto, 2012, pp. 41-50.</p> <p>FERREIRA, Manuel Pedro – “Liturgia bracarense. Origens, fontes, posteridade”. In SARAIVA, Anísio Miguel de Sousa; MORUJÃO, Maria do Rosário Barbosa (coord.) – <em>O clero secular medieval e as suas catedrais: novas perspectivas e abordagens</em>. Lisboa: Centro de Estudos de História religiosa, Universidade Católica Portuguesa, 2014, pp. 123-140.</p> <p>FLÓREZ DÍAZ, Javier – <em>En busca de una frontera entre Galicia y Portugal: Las tierras miñotas en los siglos XI-XII</em>. Santander: Universidad de Cantabria, 2016-2017.</p> <p>FONTES, Luís; LEMOS, Francisco S.; CRUZ, Mário – ‘“Mais Velho” que a Sé de Braga. Intervenção arqueológica na catedral bracarense: notícia preliminar”. <em>Cadernos de Arqueologia</em> 14/15 (1997-98), pp. 137-164.</p> <p>GALINDO ROMEO, Pascual – <em>Tuy en la Baja Edad Media Siglos XII-XV</em>. Madrid: El Noticiero, 1923.</p> <p>GARCÍA ÁLVAREZ, Rubén – “El diploma de restauración de la sede de Tuy por la infanta Urraca”, <em>Cuadernos de Estudios Gallegos</em> 17/52 (1962), pp. 275-292.</p> <p>GASPAR, Alexandra – “Escavações arqueológicas da rua de Nª Sª do Leite (Braga)”. In <em>IX Centenário da Dedicação da Sé de Braga. Congresso Internacional– Actas.</em> Vol. I. Braga: Universidade Católica Portuguesa / Cabido Metropolitano e Primacial de Braga, 1990, pp. 171-172.</p> <p>GONZÁLEZ SOUTELO, Silvia – “Arqueología de Tui: el papel del enclave Tude en la Antigüedad”. In CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta; GONZÁLEZ SOUTELO, Silvia (coords.) – <em>Tui: pasado, presente y futuro.</em> Pontevedra: Diputación Provincial de Pontevedra, 2004, pp. 35-56.</p> <p>GONZÁLEZ SOUTELO, Silvia – <em>O Tui antiguo: una aproximación histórica-arqueolóxica</em>. Noia: Toxosoutos, 2007.</p> <p>GRAF, Gerhard N. – <em>Europa románica. Portugal/2.</em> Vol. XIV. Madrid: Encuentro, 1988.</p> <p>GUILLOUËT, Jean-Marie – “Les transferts artistiques: un outil opératoire pour l’histoire de l’art médiéval?”. <em>Histoire de l’art : bulletin d’information de l’Institut national d’histoire de l’art publié en collaboration avec l’Association des professeurs d’archéologie et d’histoire de l’art des universités</em>, 64 (avril 2009), pp.17-25.</p> <p>HIDALGO MUÑOZ, Elena – <em>La Iglesia de Santa María del Azogue de Benavente</em>. Salamanca: Centro de Estudios Benaventanos “Ledo del Pozo”, 1995.</p> <p>IGLESIAS ALMEIDA, Ernesto – “Los signos lapidarios de la catedral de Tuy en los siglos XII y XIII”. <em>Tuy. Museo y archivo histórico diocesano</em>, II (1976), pp. 135-146.</p> <p>IGLESIAS ALMEIDA, Ernesto; MÉNDEZ CRUCES, Plácido – <em>Evocación histórica de la ciudad de Tuy y sus antiguas rúas</em>. Tui: Xuvia, 1990.</p> <p>IGLESIAS ALMEIDA, Ernesto – “El camino portugués a Santiago en su paso por Tui”. <em>Compostellanum</em> XXXIX/3-4 (jul-dic. 1994), pp. 461-474.</p> <p>IGLESIAS ALMEIDA, Ernesto – <em>El antiguo obispado de Tui en Portugal</em>. Noia: Toxosoutos, 2009.</p> <p>LACERDA, Aarão de – <em>História da Arte em Portugal</em>. Vol. I. Porto: Portucalense editora, 1942.</p> <p>LAMPÉREZ Y ROMEA, Vicente – <em>Historia de la arquitectura cristiana española en la Edad Media. </em>Madrid: Espasa Calpe, 1930.</p> <p>LÓPEZ ALSINA, Fernando – “La cristalización de Tui como espacio de poder señorial entre 1095 y 1157”. In CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta; GONZÁLEZ SOUTELO, Silvia (coords.) – <em>Tui: Pasado, presente y futuro.</em> <em>I Congreso de Historia de Tui</em>. Pontevedra: Diputación Provincial, 2004, pp. 57-95.</p> <p>LÓPEZ FERREIRO, Antonio – <em>Historia de la S.A.M.I. de Santiago de Compostela. </em>T. II. Santiago de Compostela: Imp. y enc. del Seminario Conciliar Central, 1899.</p> <p>LUCAS ÁLVAREZ, Manuel – <em>Tumbo A de la catedral de Santiago</em>. Sada, A Coruña: Ediciós do Castro, 1998.</p> <p>MANSILLA, Demetrio – “Restauración de las sufragáneas de Braga a través de la reconquista”. <em>Revista Portuguesa de História</em> VI (1955), pp. 117-148.</p> <p>MANSO PORTO, Carmen – “Reflexiones sobre la catedral románica y gótica de Santa María de Tui”. <em>Abrente: Boletín de la Real Academia Gallega de Bellas Artes de Nuestra Señora del Rosario</em> (2012), pp. 75-126.</p> <p>MANSO PORTO, Carmen –    “Consideraciones sobre la organización de la capilla mayor y otros espacios devocionales de la catedral de Tui”. <em>Abrente</em> 45 (2013), pp. 153-182.</p> <p>MARQUES, José – “As doações dos condes portucalenses e de D. Afonso Henriques à Igreja”. In <em>Actas do 2º Congresso Histórico de Guimarães</em>. Guimarães: Câmara Municipal de Guimarães; Universidade do Minho, 1996. vol. 5, pp. 326-347.</p> <p>MARQUES, José – “Las diócesis portuguesas hasta 1150”. In LÓPEZ ALSINA, Fernando (ed.) – <em>El Papado, la Iglesia Leonesa y la Basílica de Santiago a finales del siglo XI</em>.  Santiago: Consorcio de Santiago, 1999, pp. 177-214.</p> <p>MARQUES, José – “Senhorio de Braga e arcebispos da independência”. <em>Bracara Augusta</em> XLIX (2000), pp. 127-174.</p> <p>MARQUES, José – “As dioceses portuguesas até 1150”. <em>Biblos</em> 78 (2002), pp. 7-59.</p> <p>MARQUES, José – “D. Teresa num tempo de mudança”. <em>Bracara Augusta</em> 51:106 (119) (2003), pp. 5-25.</p> <p>MARQUES, José – “A Fronteira do Minho. Espaço de Convivência Galaico-Minhota, na Idade Média”. In <em>Estudos em Homenagem a Luís António de Oliveira Ramos</em>. Vol. II. Porto: Faculdade de Letras da Universidade do Porto, 2004, pp. 697-712.</p> <p>MARQUES, José – “A Igreja no tempo de D. Afonso Henriques. Alguns aspetos”. In BARROCA, Mário Jorge (coord.) – <em>No tempo de D. Afonso Henriques. Reflexões sobre o primeiro século português</em>. Porto: CITCEM, 2017, pp. 27-69.</p> <p>MARQUES, Maria Alegria F. – “A restauração das dioceses de Entre Douro e Tejo e o litígio Braga-Compostela”. In <em>2º Congresso Histórico de Guimarães.</em> Vol. V. Guimarães: Câmara Municipal de Guimarães; Universidade do Minho, 1996, pp. 49-84.</p> <p>MARTÍNEZ MURGUÍA, Manuel –<em> Galicia</em>, 1888. Ed. facs. Barcelona: El Albir, 1981.</p> <p>MATTOSO, José – “O Condado Portucalense”. In SARAIVA, José Hermano (dir.) – <em>História de Portugal</em>. Vol. II. Lisboa: Publicações Alfa, 1983, pp. 3-52.</p> <p>MATTOSO, José – “A formação de Portugal e a Península Ibérica nos séculos XII e XIII”. In <em>Actas das II Jornadas Luso-Espanholas de História Medieval</em>. Vol. I. Porto: Instituto Nacional de investigação científica, 1987, pp. 13-37.</p> <p>MATTOSO, José (dir.) – <em>História de Portugal. Antes de Portugal</em>. Vol. I. Lisboa: Estampa, 1993.</p> <p>MATTOSO, José (dir.) – <em>História de Portugal. A Monarquía Feudal (1096-1480)</em>, vol. II.  Lisboa: Estampa, 1993.</p> <p>MATTOSO, José – <em>Identificaçâo de um país. Ensaio sobre as origens de Portugal 1096-1325.</em> 2 vols. Lisboa: Estampa, 2008.</p> <p>MIRANDA, Maria Adelaide; SILVA, José Custódio Vieira da Silva – <em>História da Arte Portuguesa. Época medieval</em>. Lisboa: Universidade Aberta, 1995.</p> <p>MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín – <em>Escultura gótica en Galicia (1200-1350)</em>. Santiago de Compostela: Universidad de Santiago de Compostela, 1975. Tesis doctoral.</p> <p>MUÑOZ PÁRRAGA, M.ª Carmen – <em>La arquitectura medieval de la catedral de Sigüenza</em>. Madrid: Universidad Autónoma de Madrid, 1986.</p> <p>NÚÑEZ RODRÍGUEZ, Manuel – “Inscripciones de la Galicia Altomedieval”. <em>Revista de Guimarães</em> LXXXIX (1979), pp. 293-320.</p> <p>OLIVEIRA, António Resende de – “Do Reino da Galiza ao Reino de Portugal (1065-1143)”. <em>Revista de História das Ideias</em> 28 (2007) pp. 17-37.</p> <p>OLIVEIRA, Eduardo Pires de – “Bibliografia artística sobre a Sé Catedral de Braga”. <em>Theologica</em> 45/1 (2010), pp. 113-126.</p> <p>OLIVEIRA, Eduardo Pires de – <em>Guia da Sé de Braga</em>. Vila Nova de Famalicão: Centroatlantico, 2016.</p> <p>PEREIRA, Paulo (dir.) – <em>História da Arte Portuguesa</em>. Vol. I. Lisboa: Temas e Debates, 1995.</p> <p>PERLES FONTAO, Juan J. – “Tui dende a arqueoloxía”. In CENDÓN FERNÁNDEZ, Marta; GONZÁLEZ SOUTELO, Silvia (coords.) – <em>Tui: pasado, presente y futuro.</em> Pontevedra: Diputación Provincial de Pontevedra, 2004, pp. 15-33.</p> <p>PERLES FONTAO, Juan J. – “Castellum Tyde ou a existencia dun xacemento castrexo no conxunto histórico da cidade de Tui: elementos de valoración”. <em>Castellum Tyde</em> 1 (2007), pp. 21-39.</p> <p>PITA ANDRADE, José Manuel – <em>La construcción de la catedral de Orense</em>. Santiago de Compostela: Cuadernos de estudios gallegos, 1954.</p> <ol start="202"> <li class="show">M., J.M.; M.L, R.M.– “Iglesia de Santa María del Azogue”. In <em>Enciclopedia del Románico en España</em>. Zamora. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, Centro de Estudios del Románico, 2012, pp. 188-202.</li> </ol> <p>REAL, Manuel Luís – “O projecto da Catedral de Braga no século XI e as origens do Românico portugués”. In <em>IX Centenário da Dedicação da Sé de Braga. Congresso Internacional– Actas</em>. Vol. I. Braga: Universidade Católica Portuguesa / Cabido Metropolitano e Primacial de Braga, 1990, pp. 435-512.</p> <p>REAL, Manuel Luís – “O românico português na perspectiva das relações internacionais”. In <em>Románico. En Portugal e na Galiza</em>. Lisboa: Fundación Pedro Barrié de la Maza; Fundação Calouste Gulbenkian, 2001, pp. 31-48.</p> <p>RECHT, Roland – “La circulation des artistes, des oeuvres, des modèles dans l’Europe médiévale”. <em>Revue de l’Art</em> 120 (1998), pp. 5-10.</p> <p>RINCÓN GARCÍA, Wilfredo – “La catedral de Braga y su influencia”. In <em>Summa Artis</em>. Vol. XXX. <em>Arte Portugués</em>. Madrid: Espasa Calpe, 1986, pp. 14-20.</p> <p>RODRIGUES, Ana Maria; FERREIRA, Manuel Pedro – <em>A catedral de Braga: Arte, liturgia e música dos fins do século XI à época tridentina</em>. Lisboa: Aredasmusas / CESEM, 2002.</p> <p>RODRIGUES, Ana Paula Leite – <em>Senhores e camponeses num espaço de fronteira: estudo da projecção portuguesa do domínio monástico de Santa Maria de Oia nos séculos XII a XV</em>. Santiago de Compostela: Universidad de Santiago, 2014. Tesis Doctoral.</p> <p>RODRIGUES, Ana Paula Leite – <em>Nos dois lados do rio Minho. O senhorio transfronteiriço do mosteiro de Santa Maria de Oia (séculos XII a XV)</em>. Vigo: Instituto de Estudios Vigueses, 2017.</p> <p>RODRIGUES, Jorge – “O Modo Românico”. In RODRIGUES, Dalila – <em>Arte Portuguesa</em>. Vol. II. Lisboa: Jornal de Notícias, 2009.</p> <p>RODRIGUES, Jorge – “A arte religiosa no românico português e as suas relações com a Galiza: poder e espiritualidade”. In VALLE PÉREZ, José Carlos; RODRIGUES, Jorge – <em>El arte románico en Galicia y Portugal</em>. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 2001, pp. 132-155.</p> <p>RODRIGUES, Miguel Carlos L. B. Areosa; ALFENIM, Rafael A. E.; LEBRE, Anabela Gomes – “Escavação arqueológica de emergência no cruzeiro do transepto da Sé de Braga, notícia preliminar”. In<em> IX Centenário da Dedicação da Sé de Braga. Congresso Internacional – Actas</em>. Vol. IBraga: Universidade Católica Portuguesa / Cabido Metropolitano e Primacial de Braga, 1990, pp. 173-188.</p> <p>RODRÍGUEZ BLANCO<em>, </em>José – <em>Apuntes históricos de la Santa Iglesia catedral, ciudad y antigua diócesis de Tuy</em>.  Santiago: Imprenta de El Boletín Eclesiástico, 1879.</p> <p>ROSAS, Lúcia – “Arte románica em Portugal. Contexto Histórico-Artístico”. In PÉREZ GONZÁLEZ, José María (dir.) – <em>Arte Românica em Portugal</em>. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, 2010, pp. 17-44.</p> <p>SÁ BRAVO, Hipólito de – <em>Rutas del románico en la provincia de Pontevedra.</em> Pontevedra: Caja Rural, 1978.</p> <p>SÁNCHEZ-PARDO, José – “Las iglesias rurales y su papel en la articulación territorial de la Galicia medieval (ss. VI-XIII). Un caso de estudio”. <em>Mélanges de la Casa de Velázquez. Nouvelle série</em> 40/1, (2010), pp. 149-170.</p> <p>SÁNCHEZ-PARDO, José – “Los contextos de fundación de las iglesias tardoantiguas en Galicia (ss. V-VIII): sustratos arqueológicos”. <em>AnTard</em> 20 (2012), pp. 255-273.</p> <p>SÁNCHEZ-PARDO, José – “Iglesias y dinámicas sociopolíticas en el paisaje gallego de los siglos V-VIII”.<em> Hispania.</em> LXXIII/ 243 (enero-abril 2013), pp. 11-50.</p> <p>SÁNCHEZ-PARDO, José – “Organización eclesiástica y social en la Galicia tardoantigua. Una perspectiva geográfico-arqueológica del parroquial suevo”. <em>Hispania Sacra</em> LXVI/ 134 (julio-diciembre 2014), pp. 439-480.</p> <p>SILVA, José Custódio Vieira da; AFONSO, Luís Urbano – “A arquitectura e a produçâo artística”. In RODRIGUES, Ana Maria; FERREIRA, Manuel Pedro – <em>A catedral de Braga: Arte, liturgia e música dos fins do século XI à época tridentina</em>. Lisboa: Aredasmusas / CESEM, 2002, pp. 27-67.</p> <p>SOARES, Torquato de Sousa – “A inscrição tumular do bispo Nausto de Coimbra (867-912)”. <em>Revista Portuguesa de História</em> 1 (1940), pp. 144-148.</p> <p>SOARES, Torquato de Sousa – “O governo de Portugal pelo Conde Henrique de Borgonha: suas relações com as monarquias Leonesa-Castelhana e Aragonesa”. <em>Revista Portuguesa de História</em> 14/3 (1974), pp. 365-397.</p> <p>SOTTOMAYOR-PIZARRO, José Augusto de – “O nascimento do reino de Portugal: uma perspectiva nobiliárquica (1096-1157/1300)”. <em>Revista Portuguesa de História</em> XLIV (2013), pp. 29-58.</p> <p>VALLE PÉREZ, José Carlos – <em>La arquitectura cisterciense en Galicia</em>. La Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1982.</p> <p>VÁZQUEZ CORBAL, Margarita – “A Arte Românica na Antiga Diocese de Tui: as relações artísticas Galaico-Minhotas”. In MIRANDA, Flávio; SEQUEIRA, Joana; FARIA, Diogo (coords.) – <em>Incipit 2: Workshops de Estudos Medievais da Universidade de Porto 2011-2012. </em>Porto: Universidade de Porto, 2014, pp. 155-164. </p> <p>VÁZQUEZ CORBAL, Margarita – <em>El arte románico en la antigua diócesis de Tui</em>. Santiago: Universidad de Santiago de Compostela, 2015. Tesis Doctoral.</p> <p>VÁZQUEZ CORBAL, Margarita – “La influencia gallega en el Románico del Alto Minho”. <em>Mirabilia </em>26 (2018/1), pp. 1-18.</p> <p>VILA PÉREZ, Suso – <em>Tui e Valença nos séculos XI a XV. Os acontecementos históricos, sociais, artísticos e económicos. </em>Porriño: Rofer, 2001.</p> <p>VILA PÉREZ, Suso – <em>A cidade de Tui durante a Baixa Idade Media</em>. Noia: Toxosoutos, 2009.</p> <p>YZQUIERDO PERRÍN, Ramón – <em>Galicia Arte.</em> <em>Arte medieval (I). </em>Vol. X, A Coruña: Hércules de Ediciones, 1993.</p> <p>YZQUIERDO PERRÍN, Ramón – “Talleres de Tui, Braga y Zamora en la arquitectura románica del norte de Portugal y Galicia”. <em>Anuario Brigantino </em>39 (2016), pp. 195-218.</p>}, number={31}, journal={Medievalista}, author={Cendón Fernández, Marta}, year={2022}, month={Jan.}, pages={73–119} }