@article{Dias_2015, title={Para uma compreensão da Clausura Monástica e Emparedamento enquanto fenómenos históricos e religiosos}, volume={1}, url={https://medievalista.iem.fcsh.unl.pt/index.php/medievalista/article/view/202}, DOI={10.4000/medievalista.1127}, abstractNote={<p>O encerramento, voluntário ou involuntário sob o solo, num túmulo, gruta ou entre muros apertados é uma prática antiga e transversal em vários momentos da História do homem, tanto como punição, sacrifício propiciatório ou ritual funerário. Em qualquer dos casos, o fundamento religioso está presente. Neste artigo exploramos as relações entre a clausura e o emparedamento enquanto partes da linguagem religiosa do universal e as manifestações de clausura desejada e procurada que tiveram lugar no momento particular do desenvolvimento das correntes ascéticas e monásticas da história do cristianismo. Sem sermos exaustivos em relação aos casos concretos, pretendemos explicar as razões da progressiva feminização de um fenómeno bem documentado nas cidades e nos espaços da Idade Média.</p> <p> </p> <p><strong>Referências bibliográficas</strong></p> <p><strong>Fontes</strong></p> <p>ATANÁSIO DE ALEXANDRIA - <em>Vie d’Antoine</em>. Ed. Gerhardus Johannes Marinus BARTELINK. Paris: Le Cerf, 1994.</p> <p>CESÁRIO DE ARLES (SANTO)<em> - Oeuvres Monastiques</em>. Ed. Adalbert DE VOGÜÉ e Joël COURREAU. Tomo I. Paris: Le Cerf, 1988.</p> <p>“Codex Theodosianus”. in <em>Theodosiani libri XVI cum Constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes</em>. Ed. Theodor MOMMSEM e Paul Martin MEYER. Berlim: Akademie der Wissenschaften, 1905 (disponível em linha <a href="http://droitromain.upmf-grenoble.fr/Constitutiones/codtheod.html">http://droitromain.upmf-grenoble.fr/Constitutiones/codtheod.html</a>).</p> <p><em>Concilia Galliae A. 314-A. </em><em>506</em>. Ed. C. munier. Turnhout: Brepols, “Corpus Christianorum Series Latina 148”, 1963.</p> <p><em>Concilios Visigoticos e Hispano-romanos</em>. Ed. José S. VIVES, Tomás MARÍN MARTÍNEZ e Gonzalo MARTÍNEZ DÍEZ. Barcelona-Madrid: CSIC, 1963.</p> <p><em>Corpus inscriptionum latinarum.</em> Vol. I: <em>Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem,</em> pars II, fasc. I:<em> Inscriptiones Latinae antiquissimae.</em> Ed. Th. MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. Consilio et auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae editum. Berlim: Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften, 1918 (disponível em linha <a href="http://arachne.uni-koeln.de/drupal/?q=de/node/291">http://arachne.uni-koeln.de /drupal/?q=de/node/291</a>).</p> <p>DINIS O PEQUENO – “<em>Vitae Thaisis Meretricis</em>”. In MIGNE, J. P. (ed.) – <em>Patrologia Latina.</em> Tomo LXIII. Paris, 1849, cols. 662-663 (disponível em <a href="http://www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0500-0600__Auctor_Incertus__Vita_Sanctae_Thaisis_Meretricis__MLT.pdf.html">www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0500-0600__Auctor_Incertus__ Vita_Sanctae_Thaisis_Meretricis__MLT.pdf.html</a>).</p> <p>DION CÁSSIO – <em>Dio’s Roman History</em>. Ed. Ernest CARY e Herbert B. FOSTER. TomoVII. Harvard: Loeb Classical Library, 1981.</p> <p>EULÓGIO DE CÓRDOVA – “<em>Memoriale Sanctorum, Documentum Martyriale y liber de apologeticus martyyrum</em>”. in<em> Corpus scriptorium Mozarabicum</em>. Ed. Juan GIL FERNÁNDEZ. Tomo II. Madrid: CSIC – Instituto Antonio de Nebrija, 1973.</p> <p>FRUTUOSO (SANTO) – “Regra dos Monges”. Ed. Paula Barata DIAS. in <em>Os Textos Monasticos de Ambiente Frutuosiano (séc. VII)</em>. 2 vols. Coimbra: Fundação Mariana Seixas, 2009, pp. 430-437.</p> <p>GREGÓRIO DE TOURS (SANTO) – <em>Historia Francorum Libri X</em>. Ed. Bruno KRUSH. in Monumenta Germaniae Histrica. Scriptores Rerum Merovingiarum. Editio Noua. Tomo I, 1.Hanoverae: impensis Bibliopolii Hahniani, 1969, pp. 358-395 (disponível em <a href="http://www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?zoom=1.00&sortIndex=010">www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?zoom=1.00& sortIndex=010</a>).</p> <p>GREGÓRIO MAGNO (SANTO) – “<em>S. P. Benedictus Monachorum Omnium Occidentalium Caput et Sospitator </em>(ex Libro II<em> Dialogorum</em> S. Gregorii Magni excerpta)”.in Migne, J. P. (ed.) – <em>Patrologia Latina</em>. Tomo LXVI. Paris, 1859, cols. 125-204.</p> <p><em>Historia monachorum in Aegypto</em>. Édition critique du texte grec et traduction annotée par A.-J. FESTUGIÈRE. Bruxelles: Socièté des Bollandistes, 1971).</p> <p>JERÓNIMO (SANTO) – <em>Epistolario</em>. 2 vols. Ed. Juan bautista valero. Madrid: Biblioteca de Auctores Cristianos, 1993.</p> <p>Paládio – <em>Historia Lausiaca. </em>in MIGNE, J. P. (ed.) – <em>Patrologia Latina</em>. Tomo LXXIII. Paris, 1849, cols. 1091-1218 (Disponível em: <a href="http://www.documentacatholicaomnia.eu/02m/0500-0600,_Palladius_Helenopolis_Episcopus,_Historia_Lausica_[Interprete_Gentiano_Harveto],_MLT.pdf" target="_blank" rel="noopener">www.documentacatholicaomnia. eu/02m/0500-0600,_Palladius_Helenopolis_Episcopus,_Historia_Lausica_ [Interprete_Gentiano_Harveto],_MLT.pdf</a>).</p> <p>PLÍNIO O MOÇO – <em>Pliny Letters and Panegyricus</em>. Tomo II. Ed. Betty RADICE. Harvard: Loeb Classical Library 1972. </p> <p>RIELVAUX, Aelredo de – <em>De institutis reclusarum</em>. Ed. C. H. TALBOT. In <em>Opera omia.</em> Vol. I. Turnholt: Brepols, 1971, pp. 635-682.</p> <p>RUTÍLIO NAMACIANO - <em>Sur son Retour</em>. Texte établi et traduit par Jules VESSEREAU et François PRÉCHAC. Paris: Les Belles Lettres, 1933.</p> <p><em>Sanctos P</em><em>adres Españoles II: San Leandro, San Isidoro, San Fructuoso; Reglas Monasticas de la España visigoda; Los tres libros de las “Sentencias”</em>. Ed. Julio CAMPOS RUIZ y Ismael ROCA MELIÁ. Madrid, Biblioteca de Auctores Cristianos, 1971.</p> <p>SIRÍCIO (PAPA) – <em>Epistola Decretalis</em>. in Migne, J. P. (ed.) – <em>Patrologia Latina</em>. Tomo XIII. Paris, 1845, cols. 1131-1143.</p> <p>SÓFOCLES – <em>Sophocles Oedipus the King, Oedipus at Colonus, Antigone</em>. Tomo I. Ed. F. STORR. Harvard: Loeb Classical Library, 1977.</p> <p>SOFRÓNIO DE JERUSALÉM (SANTO) – PAULO DIÁCONO (versão latina) – "<em>Vitae Sanctae Mariae Aegypticae Meretricis</em> Latina uersio. (século IX)". in <em>Patr</em><em>ologia Latina</em>. Tomo LXXII. Paris, 1849, cols. 671-690 (Disponível em <a href="http://www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0500-0600__Sophronius_Jerosolymitanus_Episcopus__Vita_S_Mariae_Aegypticae_Meretricis_%5bPauolo_Diacono%5d__MLT.pdf.html" target="_blank" rel="noopener">www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0500-0600__Sophronius_ Jerosolymitanus_Episcopus__Vita_S_Mariae_Aegypticae_Meretricis_ [Pauolo_Diacono]__MLT.pdf.html</a>).</p> <p>SULPÍCIO SEVERO – <em>Vie de Saint Martin</em>. Ed. J. FONTAINE. Tomo I. Paris: Le Cerf, 1967.</p> <p>TITO LÍVIO – <em>Livy History of Rome</em>. Ed. B. O. FOSTER.Volumes I e V. Harvard: Loeb Classical Library, 1976.</p> <p>TUCÍDIDES – <em>Thucidides II, Books III and IV</em>. Ed. C. F. SMITH. Harvard: Loeb Classical Library, 1988.</p> <p>VENÂNCIO FORTUNATO – <em>Poèmes</em>. Ed. Marc REYDELLET. Tomo II:<em> Livres V-VIII. </em>Paris: Les Belles Lettres, 1998.</p> <p><em>La Vida de San Fructuoso de Braga</em>. Estudio y edición crítica por Manuel C. DIAZ Y DIAZ. Braga: Diário do Minho, 1974.</p> <p><em>De Vita Sanctae Radegundis Liber II</em>. Ed. Bruno KRUSH. in <em>Monumenta Germaniae Historica. Scriptores Rerum Merovingiarum</em>. Editio Noua. Tomo II<em>. </em>Hanoverae: impensis Bibliopolii Hahniani, 1969, pp. 358-395 (disponível em <a href="http://www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?zoom=1.00&sortIndex=010">www.dmgh.de/de/fs1/object/display.html?zoom=1.00&sortIndex=010</a>).</p> <p>VORAGINE, Jacob de –<em> Legenda Aurea</em>. Édition critique (du texte latin) par Giovanni Paolo Maggioni. Firenze: Sismel - Ed. del Galluzzo, 1998. Trad. port<em>.</em>:VORAGINE, Tiago de – <em>Legenda Áurea</em>. Porto: Ed. Civilização, 2004.</p> <p> </p> <p><strong>Estudos</strong></p> <p>BENVENUTI, Ana – “<em>Velut in sepulchro</em>: cellane e recluse nella tradizione agiografica italiana”. BOESH GAJANO, Sofia e SEBASTIANI, Lucia (ed.) – <em>Culto dei santi, istituzioni e classi sociali in età preindustriale</em>. Roma-L’Aquila: Japadre, 1984, pp. 365-456.</p> <p>BOLTON, Brenda M. – “Mulieres Sanctae”. in STUARD, Susan Moscher (ed.) – <em>Women in Medieval Society</em>. Filadelfia: University of Pennsylvania Press, 1976, pp. 141-154.</p> <p>CASAGRANDE, Giovanna <em>et al.</em> (eds.) – <em>“Visibilità” delle donne tra Medioevo ad Età Moderna: carte private e pubbliche apparenze, lusso e prescrizioni</em>. in <em>Annali della Facoltà di Lettere e Filosofia dell’Università degli Studi di Perugia, 2. </em><em>Studi Storico-Antropologici</em>. vol. XXXIV-XXXV, nuova serie volume XX-XXI, 1996/1997-1997/1998.</p> <p>CAVERO DOMÍNGUEZ, Gregoria – <em>Inclusa inter Parietes. </em><em>La reclusión voluntaria en la España medieval</em>. Toulouse: Méridiennes, 2010.</p> <p>COOPER, Kate – <em>The Virgin and the Bride: Idealised womanhood in Late Antiquity</em>. Cambridge-Massachusetts: Harvard University Press, 1996.</p> <p>CRISTIANI, Marta – “La sainteté féminine du haut Moyen Âge. Biographie et valeurs”, in <em>Les fonctions des saints dans le monde occidental (IIIe-XIIIe siècle), Actes du Colloque organisè par l’École française de Rome avec le concours de l´Universitè de Rome “la Sapienza”</em>, <em>Rome 27-29 ottobre, 1988</em>. Roma: École Française de Rome, 1991, pp. 385-434.</p> <p>CULHAM,  Phyllis – "Women in the Roman Republic". in <em>The Cambridge Companion to the Roman Republic</em>. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, pp. 139-159.</p> <p>DIAS, Paula Barata – "A mulher romana: uma proposta didáctica". in <em>II Colóquio Clássico – Actas.</em> Aveiro: Universidade de Aveiro, 1997, pp. 297-328.</p> <p>DIAS, Paula Barata – “As memórias de Agripina de Seomara da Veiga Ferreira ou como rebilitar uma personagem”. in <em>Raízes greco-latinas da cultura portuguesa. Actas do I Congresso da APEC</em>. Coimbra: Associação Portuguesa de Estudos Clássicos, 1999, pp. 381-394.</p> <p>DIAS, Paula Barata – “A influência do cristianismo no conceito de casamento e da vida privada na Antiguidade Tardia”. in <em>Ágora. Estudos Clássicos em Debate</em>. 6 (2004), pp. 99-133.</p> <p>EARLE, Mary C. – <em>The Desert Mothers: Spiritual Practices from the Women of the Wilderness</em>. Harrisburg: Morehouse Publishing, 2007.</p> <p>GUILLAUMONT, Antoine – “Le nom des Agapètes”. in <em>Aux origines du monachisme chrétien</em>. <em>Pour une phénoménologie do monachisme.</em> Bégrolles-en-Mauges: Abbaye de Bellefontaine, 1979, pp. 38-45.</p> <p>JOHNSTON, William M. – "Desert Mothers". in <em>Encyclopedia of Monasticism</em>. Vol. 1. Chigado –London: Fitzroy Dearborn Publishers, 2000, pp. 373-374.</p> <p>KING, Margot – <em>The Desert Mothers, A Survey of the Feminine Anchoretic Tradition in Western Europe</em> Saskaton, Sask: Peregrina Publishing, 1989.</p> <p>L’HERMITE-LECLERCQ, Paulette – “Aelred de Rielvaux, la recluse et la mort d’après le <em>De Vita inclusarum</em>“. in <em>Moines et moniales face a la mort</em>. <em>Actes du Colloque de Lille, 2-4 Octobre 1992.</em> Paris- Lille : Centre d’archéologie et d’histoire médiévales des établissements religieux, 1993, pp. 51-65.</p> <p>L’HERMITE-LECLERCQ, Paulette –“La reclusion volontaire au Moyen Âge: une institution religieuse spécialement féminine”, in <em>La condición de la mujer en la Edad Media.</em> Actes <em>du Colloque hispano-français de la Casa de Velázquez</em>, <em>Madrid, 1984,</em> Madrid: Universidad Complutense, 1986, pp. 135-154.</p> <p>L’HERMITE-LECLERCQ, Paulette –<em> L’Église et les femmes dans l´Occident chrétien, des origines à la fin du Moyen Âge,</em> Turnhout : Brepols, 1997.</p> <p>McAVOY, Liz Herbert; HUGHES-EDWARDS, Mari – <em>Anchorites, Wombs and Tombs. </em><em>Intersections of Gender and Enclosure in the Middle Ages</em>. Cardiff: The University of Walles Press, 2005.</p> <p>MILLER, Patricia Cox – <em>Desert Mothers: Women Ascetics in Early Christianity. </em><em>Translations from greek texts</em>. Washington D.C.: The Catholic University of America Press, 2005.</p> <p>ORELLANA, Marcos Antonio – <em>Tratado Historico-Apologético de las mujeres emparedadas</em>. Valencia: Imprenta de la Casa de Beneficencia, 1887.</p> <p>RAWSON, Beryl – “Finding Roman Women”. in ROSENSTEIN, Natan; MORSTEIN-MARX, Robert (ed.) – <em>A Companion to the Roman Republic</em>. Malden MA: Blackwell Publishing, 2006, pp. 324-340.</p> <p>SAINSAULIEU, Jean – "Ermites". in LECLERCQ, Jean (dir.) – <em>Dictionnaire d’Histoire et de Geographie Ecclésiastique</em>. Tomo XV. Paris : Letouze, 1963, col. 773.</p> <p>SAWYER, Deborah F. – “Sisters in Christ or daughters of Eve?”. in <em>Women and Religion in the first Christian Centuries</em>. New York: Routledge, 1998, pp. 146-157.</p> <p>VITALE, Geoffrey – <em>Anthropology of childwood and youth. International and Historical Perspectives</em>. Lanham: Lexinglton Books, 2014.</p>}, number={18}, journal={Medievalista}, author={Dias, Paula Barata}, year={2015}, month={Jul.} }